(Odlomak iz Knjige "Prozorski kraj u II. svjetskom ratu", 1985. godina)
POD AUSTROUGARSKOM OKUPACIJOM
Smjena okupatorskih vlasti nije bitnije izmijenila život naroda prozorskog kraja. Mada je sultanovu vlast zamijenila vlast jedne od najkatoličkijih monarhija Evrope, ona ništa bitno nije preduzela da bi promijenila položaj hrišćanskog dijela stanovništva, koji je bio dotad, a i kasnije, ostao kmet.
Najveća novina koja je s austrougarskim okupacionim četama unesena u život Bosne i Hercegovine, bila su široko otvorena vrata razvoju kapitalizma na našem tlu. Uz to je nova vlast unijela daleko više reda i sigurnosti, što je bilo dobro primljeno među stanovništvom, naročito gradskim. To je uslovilo da se i u malim bosanskim kasabama, kakav je bio Prozor, naglo razvila trgovina, i zanatstvo. Grad Prozor u vrijeme dolaska novog okupatora imao je svega 845 stanovnika (770 muslimana i 75 katolika), a cio srez 9419 stanovnika (5357 katolika i 4062 muslimana)".
Za četrdeset godina austrougarske vladavine najznačajniji njen poduhvat u ovom kraju bila je izgradnja ceste (osamdesetih godina prošlog vijeka) kojom je dolina Neretve povezana sa Vrbasom preko Prozora i planinskog prevoja Makljen (ranije je put iz neret- ljanske u vrbasku dolinu zaobilazio Prozor i od sela Gračanice, 12 km južno od Prozora, preko Kranjčića i Mejnika, vodio u dolinu Vrbasa). Pored toga u Prozoru je 1907. godine izgrađen vodovod iz opštinskih sredstava, a otvorene su i dvije osnovne škole, jedna u gradu i jedna u selu. Tada je, koliko se zna, izvršena i prva regulacija Prozorčice. Još je pod konac austrougarske vladavine zapo- četa izgradnja ceste koja je Prozor preko Duvna i Buškog blata trebalo da poveže sa morem, ali je njena izgradnja prekinuta zbog izbijanja drugog svjetskog rata.
Sam Prozor je i pod novom vlašću bio sjedište sreza, a zatim i opštine. Već 1912. godine samo mjesto ima 1106 stanovnika (850 muslimana, 230 katolika i 26 pravoslavnih). U njemu su se tada nalazili, pored sjedišta sreza i opštine, još i sreski sud, sreska zemljoradnička zadruga sa magazinima žita (u osnivanju), žandar- merijska stanica, odjel finansijske straže, pošta i telegraf, osnovna škola, muslimanska i činovnička čitaonica, hrvatsko društvo >>So- kol«, opštinska ambulanta i vatrogasni savez. U gradu je još postojao hotelčić sa šest gostinskih soba, tri gostione, 12 trgovina mješovitom robom, nekoliko kafana i zanatskih radnji." Ni tada, kao ni ranije u Prozoru i njegovoj bližoj okolini nije bilo nikakvog industrijskog objekta, pa čak ni veće zanatske radionice.
Pod konac austrougarske vladavine, posebno tokom prvog svjetskog rata, ovaj kraj je vidno ekonomski propao, kao, uostalom i cijela Bosna i Hercegovina. Tada se ponovo u prozorskom kraju pojavila glad, pa su se ljudi hranili travama i korijenjem, a jeo se hljeb pravljen od samljevene kore drveta. Okupatorska vlast je uzimala i kupila sve do čega je došla: konje, volove, kola, čak i bakarno posuđe i, naravno, ljude. Što je uzimala nije vraćala osim unesrećenih i osakaćenih svojih »soldata«. Nikad nije, na žalost, ni približno utvrđeno koliko je ovaj kraj stajao prvi svjetski rat, pa se tačno ne zna ni koliko je Prozoraka u uniformama BH-regimenti sahranjeno na raznim bojištima. Oni što su se vratili kući mahom su bili osakaćeni i nemalo razočarani saznanjem da su se za jednu propalu stvar i carevinu borili i obogaljili.
